Bitkinin yapýsýný inceleyen bilim dalý Morfolojidir.Morfoloji bitkiyi 3 dalda inceler sitoloji,histoloji,organografi.

Organografi nin içerdiði konular olarak kök,gövde ve yaprak tanýmlarýný bu topicte paylaþacaðýz.

KÖK:Bitkiyi bulunduðu yere baðlayan,oradan su ve anargonik maddeleri alýp,gövdeye ileten bitki kýsmýdýr.Bazý ilkel bitkilerde köke benzeyen   uzantýlar vardýr.

Kök gövde ve yapraklarýn aksine klorofil taþýmaz.Tohumdan ilk meydana gelen kökana kök(primer kök)adýný alýr ve bu yer çekimi doðrultusunda uzanýr.Bu kökten yan kökçükler çýkar.Bunlara yan kök ve sekonder kök denir.

Baýzlarýnda uzun ömürlü olan ana kök bazýlarýnda ise kýsa ömürlüdür ve zamanla ortadan kalkar.Bunun yrine,gövde ve yapraklardan yeni bir ek kökmeydana gelir.Çiçekli bitkilerin çoðu bitki gövdesinden alýnan çeliklerin(budama) taban kýsmýný köklendirilmesi ile üretilebilir,bu köklerde ek köktür.Köklerin ucunda ,ucu yüksük gibi muhafaza eden kaliptra(kök þapkasý)denilen bir kýlýf bulunur.Bu þapka hýzla büyüyen uç bölgesini korur.Bu büyüme bölgesi yýpranan  hücrelerin yerine yenilerini yapar.Bu bölgeden sonra uzama bölgesi gelir.Ýki bölge,kökün boyca uzamasýný gerçekleþtirirler.Uzama bölgesinin üzerinde olgunlaþma bölgesi bulunur.Bu bölge beyazýmsý kök tüylerinin meydana getirdiði renkli örtü ile tanýnýr.Bu bölgedeki hücreler devamlý olarak kök dokusunu meydana getirmek için farklýlaþýr.Kök üzerinde ayrýca narin ve kýsa olan tüyler vardýr.Bunlar olgunlaþma bölgesinde bulunurlar.

Kök baþlýca 3 tabakadan meydana gelir.Bunlar en içteki merkezi silindir,ortada kabuk(kortex) ve dýþta epidermadýr.

Merkesi silindir(stele) kýsmýnda iletim dokusu bulunur.Bunlar ksilem ve floemdir.Kök tüyleri ile alýnan su,önce ksileme geçer.Ksileme su girince osmotik basýnç artar ve su gövdeye basýnç etkisi ile pompalanýr.

Bitki büyüyebilmek  için C,H,O VE Na ek olarak  Ca,Fe,Mg,K,P ve S gibi mineraller ile ,bor,bakýr,kobalt,molibden,Mn ve Zn gibi elemntlere de gerek duyar.Bunlardan  birinin eksikliði bile bitki büyümesini engeller.Bunun kaynaðý ise topraktýr.Tümüyle minerallerden oluþan toprakta da bitki geliþemez.Ýçinde humus da olmalýdýr.Humus çürümekte olan hayvan ve bitki artýklarýndan oluþur.Topraða kahverengi yada siyah bir renk görünümü verir.Humus bitkiye besin saðlamasýndan baþka,topraðýn gözenekliliðinide artýrýr.Böylece süzülme ve havalandýrýlma daha elveriþli hale gelir.Topraðýn su tutma yeteneðide artar.Toprak parçacýk büyüklüðüne göre sýnýflandýrýlýr.Çapý 2 mm den büyük olanlara iri çakýl daha küçük olanlara çakýl,kum,silt ve kil(0,02 mmden küçük) þeklinde giderek küçülür.Toprak %50 kum,%25 silt ve %25 kil ihtiva ediyorsa  balçýk adýný alýr.

YAPRAK:Fotosentez yaparak bitkiyi besler.Gövde yada yan dallarýn düðümlerinde(nodül) meydana gelen yapraklar kýsa sürgünleri andýrýr.Zira bunlarda büyüme sýnýrlýdýr.Iþýktan daha fazla faydalanmak,daha çok karbondioksit alabilmek,su ve su buharýný kaybedilmek için yüzeyleri daha büyük,geniþ,yassý olur,içlerinde bol miktarda damar bulunur.Genel olarak 3 kýsýmdan ibarettir.

a)yaprak sapý(petiyol)
b)yaprak tabaný(bazis)
c)yaprak ayasý(lamina)

Yaprak sapý (petiyol) yapraðý taþýyan,,yaprak ayasýný  ýþýðýn yönüne doðru hareket ettiren kýsým olup,oldukça kýsa yada hiç olmayabilir.

Yaprak tabaný(bazis) yaprak sapýndan daha geniþve basýl olup,yapraðýn gövde yada dallara baðlandýðý kýsmý oluþturur.

Taban bazen geniþler ve yaprak koltuðunda bulunan tomurcuklarý koruyacak þekil alýr.Buna yaprak kýný(vagina) denir.Bazý bitkilerde yaprak tabanýnýn iki yanýnda ,yapraða benzer yada yaprak kadar olabilen ,yaprak sapýna bitiþik yada serbest olabilen özel yapýlar görülür.Bunlara kulakçýk (stipül) denir.Bazýlarýnda bunlar diken halinde olabilir.Bazýlarýnda ise kuru ,derimsi bir kýn halini alýr ve yaprak tabanýný çevirir.Bunada okrea denir.

Yaprak ayasý (lamina), yapraðýn yüzeyini teþkil eder.Yeþil renkli yassýdýr.Çeþitli tiplerde olabilir.

Bir bütün olabildiði gibi parçalara ayrýlýþ(lob'lu) da olabilir.Kenarlarý düz,testere diþli,diþli,kertikli,oymalý,girintili v.s. olabilir.Aya parçalanmýþ yada parçalanmamýþolabilir.Parçalanmýþlarda bir sap üzerinde tek yaprak bulunur ve yalýn (basit) yaprak adýný alýr.Parçalanmýþ ayalar ise bileþik yapraklarý meydana getirir.Bu sonnculardan birden fazla yaprakçýk,bir yaprak sapýna baðlanmýþ olur.Bazen aya parçalanmasý,bir esene dik olan birçok eksen boyunca olur.Böylece tüysü (pinnat) yapraklar meydana gelir.Bu tüysü yaprakçýklar bir sap üzerinde en uçta yada tek(tek tüysü,imparipinnat),yada çift halde(çift  tüysü,paripinnat) olacak þekilde dizilirler.Yaprakçýklar bazen ikinci ve üçüncü derecede yaprakçýklara ayrýlmýþ olabilir(ikili tüysü,bipinnat ve üçlü tüysü,tripinnat yapraklar).Þayet parçalanma orta damara paralel ve üç parçaya (lob) ayrýlacak þekilde olursa üçgül(trifoliat),yada çok parçalý ise elsi(palmat) adýný alýr.

Aya yüzeyinde göze çarpan diðer önemli oluþuklar ise damarlardýr.Genellikle yaprak ortasýnda bir ortalama ,bunun üzerinden de yan damarlar çýkar.Yan damarlarda tekrar daha ince kollara ayrýlýr.Yaprak ayasý  dar olanlarda sadece ortada bir tek damar vardýr.Buna basit damarlanma denir.Bazen orta damara paralel olarak yan damarlar(paralel damarlanma) uzandýðý gibi ,bazýlarýnda yan damarlar birbirine paralel olmaz ancak,onlarda tekrar yan damarcýklara ayrýlarak (aðsý damarlanma) tüm ayaya yayýlýrlar.Bazý yapraklarda ise orta damar yoktur ve aya eþit iki kola ayrýlmýþtýr(çatalsý dikotomik-damarlanma).

Kaynak:Prof.dr Yalçýn Þahin
A DAN Z YE AKVARYUM