Aydýnlatma Ýle ÝLgili herþeyi burda var Iþýk Marka ve Modelleri de dahil. Kolay gelsin.

2.3. Aydýnlatma

Akvaryumlarda aydýnlatma hem estetik açýdan hem de bitkiler için artý, canlýlarýn
kendilerini daha iyi hissetmeleri (doðal) için gereklidir. Bu yüzden aydýnlatma estetik
ve ihtiyaç açýsýndan ele alýnabilir.

2.3.1. Aydýnlatma temel bilgileri

Aydýnlatmayý anlayabilmek için aydýnlanma miktarý (lux), ýsýðýn sýcaklýk derecesi
(kelvin), lambanýn renk renderleme faktörü ve lambanýn yaydýðý ýsýk dalga boylarý
(ýsýk spektrumu) temel bilgilerin anlasýlmasý gerekmektedir.

2.3.1.1. Aydýnlanma Miktarý (Lux)

Bir ýsýk kaynaðýndan (bizim durumumuzda lamba) belli bir mesafedeki ýsýk
siddetidir. Aydýnlanma miktarýnýn birimi lux’dür. Lambanýn ýsýk yoðunluðu birçok
lambanýn üzerinde bulunmaktadýr. Isýk yoðunluðunun birimi lümendir. (Mesela
Kompakt 20Watt Eko bir floresan üzerinde 1200 lümen yazmaktadýr.)Bu konunun
açýklanma sebebi birçok yerde yapýlan hatayý düzeltmek içindir. Akvaryum için
gerekli aydýnlatma sorulduðunda genellikle litre basýna su kadar watt koy gibi
ifadeler veya tavsiyelerde bulunulur. Watt bir güç birimidir. Isýk siddeti veya miktarý
ile hiç bir iliskisi yoktur. Söyle ki; normal ampul tükettiði enerjinin (mesela 100
Watt) sadece % 6’sýný (evet sadece %6'sý) ýsýk üretmek için kullanmakta geri kalaný
ile ýsý üretilmektedir. Metal Hallide lambalarda ise bu deðer %30–40 arasýndadýr.
Yani 100 Wattlýk bir metal halide ampul yaklasýk 600–700 Wattlýk ampulün
çýkardýðý ýsýðý üretmektedir. Söyle izah etmek gerekir ise 100 Wattlýk bir ampulde
görünür ýsýk sadece 5-6Watt'týr. Geri kalaný ise kýzýl ötesi ýsýnlar ve ýsýdýr.
36 Wattlýk bir TL'D serisi Philips floresanda ise toplam görünür ýsýk yayýlmasý
10Watt geri kalaný ise infrared (kýzýl ötesi ýsýnlar) ve diðer kayýplardýr.
Philips'in yine 400 Wattlýk bir Metal Hallide lambasýnda ise görünür ýsýk yayýlýmý 96
Watt, infrared yayýlýmý 237 Watt diðer kýsmý ise ýsý üretimidir. Görünür ýsýk yayýlýmý
Metal Halid lambalar için güç arttýkça artmaktadýr. (2000 Wattlýk Metal Hallide için
800–900 Watt civarý. Geri kalaný infrared ve ýsý. Bu yüzden küçük güçlü metal halid
lambasý pek tavsiye edilmemektedir.)
Üstelik burada daha önemli bir konu var. Akvaryuma gereken ýsýk, tabanýn genisliði
ile doðru orantýlý, akvaryum derinliðinin ise karesi ile orantýlý olmalýdýr. Özellikle
lambadan uzaklastýkça aydýnlanma miktarý mesafenin karesi ile azalýr. Yani lambayý
ne kadar uzaða koyarsanýz veya akvaryum ne kadar derin ise aydýnlanma miktarý o
kadar azalýr. Bunun yanýnda akvaryum suyu özellikle ultraviyole ve bazý bitkiler için
faydalý ýsýnlarý süzmektedir. (Günes gözlüðü gibi davranmaktadýr.) Bu yüzden
derinlik arttýkça lamba adeti veya gücü arttýrýlmalýdýr. Bu anlatýlanlardan anlasýlacaðý
gibi akvaryumda ýsýk seçimi watt/litre hesabý deðil de tecrübe ve bilgi
gerektirmektedir.


2.3.1.2. Isýðýn sýcaklýk derecesi (kelvin)

Isýðýn rengi kelvin cinsinden ifade edilir. Isýðýn rengi su demektir: Bir tav fýrýnýnda
veya bir Demir-Çelik Fabrikasýnda potadan dökülen demirin rengini düsünün. Bu
potada dökülen demirin sýcaklýðý, yaydýðý ýsýðýn da rengini ifade eder. Bu konunun
akvaryumda nasýl kullanýlacaðýna gelince: Gün ýsýðýnýn sýcaklýk derecesi 5000 Kelvin
civarýdýr. Pratik olarak kullanýlan aydýnlatma apareyleri de (lamba, floresan vs.) bu
sýcaklýk derecesi civarý veya daha yüksek olmalýdýr. Günes ýsýðý gün boyunca deðisik
sýcaklýklarla yere geliyor. Bunu sebebi, atmosfere vurus açýsýnýn deðismesidir.
Sabahlarý soðuk (düsük kelvin) ýsýktan baslayarak, öðlen ve öðleden sonra özellikle
tropik bölgelerde 10,000K'i asar. Batýmýna doðru da yine sýcaklýkta düsüs görülür.
Otomatik zamanlayýcý sistemler ve deðisik derecelerdeki ampullerle doðayý taklit
etmek mümkündür. Bu durumda aydýnlatma için ayrýlan bütçenin artmasý demektir.
Buna pek fazla gerek yoktur. Gün boyu gelen ýsýðýn ortalama sýcaklýðýný olusturacak
sürekli bir sistemden hemen hemen ayný verimi alýnýr. Đste bunun için genel
aydýnlatmanýz ortalama 5500–7500 arasý olmalýdýr.

2.3.1.3. Lambanýn renk renderleme faktörü

Renkler deðisik lamba tiplerinde farklý görülürler. Bu konuyu kolayca anlatmak
istersek: floresan lambalar altýnda renkler olduðundan farklý görünürler. Normal
lambalar ve halojen de ise renkler normal günes ýsýðýndakinin yaklasýk olarak aynýsý
olarak görülürler. Bu faktör halojende ve normal lambalarda çok yüksek (gün ýsýðýna
çok yakýn yani 100 e yakýn) floresan, metal halide vs.de ise lamba tipine göre 65 ve
çok daha asaðýdadýr. Bu özetle halojen ve normal ampullerde renkler gerçeðine daha
yakýn görülürler, diðer tip lambalarda ise renkler olduðundan farklý görülürler
demektir.

2.3.1.4. Lambanýn yaydýðý ýsýk dalga boylarý (ýsýk spektrumu)

Gün ýsýðý içinde bütün renkleri içerir. Beyaz görünen gün ýsýðý içersinde mor, mavi,
gök mavisi, yesil, sarý, turuncu ve kýrmýzý renkleri bulunmaktadýr. Her rengin ayrý
dalga boyu vardýr. Mavi Isýk 400 Nano metre(nm), Sarý 550-600nm, Kýrmýzý 700-
750nm gibi. Bir ýsýk kaynaðýnýn yaydýðý ýsýkta içinde çesitli renkler içerir. Đnsan
gözünün en hassas olduðu renk sarýdýr. Bu renk altýnda cisimler göz yorulmadan
incelenebilir. (Normal ampuller ve halojen lambalarýn yaydýðý ýsýðýn rengine dikkat
ediniz) Bu yüzden evlerde kullanýlan lambalar bu dalga boylarýný en fazla sekilde
yansýtacak sekilde tasarlanýrlar. Fakat bitkiler için bu dalga boylarý neredeyse bir sey
ifade etmez. Yukarýda ifade edildiði gibi lambalarýn üzerinde yaydýðý ýsýk siddeti
yazýlýr. Fakat bu deðer sarý ýsýk cinsinden ifade edildiði için bizim için çok fazla bir
sey ifade etmez. Önemli olan lambanýn hangi renklerde ýsýk yaydýðýdýr. 450 nm ve
650 nm dalga boylarý bitkinin fotosentezini özendiren ve arttýran dalga boylarý
olduðu için Grolux bu dalga boylarýnda diðer dalga boylarýnda olduðunun üç –bes
katý daha fazla ýsýk vermektedir.

2.3.2. Estetik aydýnlatma

Estetik açýdan aydýnlatma akvaryumdaki bitkilerin ve balýklarýn renklerinin
vurgulanmasý, akvaryumdaki detaylarýn gözü yormadan izlenmesi amacýyla
kullanýlýr. Đhtiyaç aydýnlatmasý ile birlikte kullanýlabilir. Estetik aydýnlatma için
halojen aydýnlatma veya gün ýsýðý floresan lambalar kullanýlabilir.

2.3.3. Ýhtiyaç aydýnlatmasý

Bitkilerin büyümesi ve balýklarýn doðal ortamlarýnda bulunduklarýnýn hissiyatýnýn
verilmesi için aydýnlatma gereklidir. Aydýnlatma tipi seçilirken bazý kriterlere dikkat
etmek gerekmektedir. Akvaryumdaki diðer etkenlerin seçiminde ve dizaynýnda
olduðu gibi aydýnlatmanýn seçiminde de akvaryumun uyumu göz önüne alýnmasý
gerekmektedir.
Yani akvaryumdaki bitkilerin ve balýklarýn benzer ýsýk özelliklerine ihtiyaç duymasý
gerekmektedir. Aksi taktirde aydýnlatma balýk veya bitki için seçilmek zorunda
kalýnýr veya seçilmis aydýnlatma miktarý ve tipi, bitki veya balýðý rahatsýz edici
olabilir.

2.3.3.1. Balýk aydýnlatmasý

Balýklarýn doðal ortamlarýndaki ýsýk faktörlerinin saðlanmasý için yapýlýr. Eðer balýk
bir yüzeye yakýn ve bol ýsýk altýnda yasayan bir balýk ise olabildiðince günes ýsýðýna
yakýn ve yüksek siddette aydýnlatma kullanýlabilir. Eðer balýk derinde veya los
ortamda yasayan balýk türü ise aydýnlatma bu ambiyansý yakalayacak sekilde
olmalýdýr. Daha çok estetik aydýnlatmadaki hususlar göz önüne alýnýr. Örneðin;
Piranha'larýn veya bolca Loach türlerinin bulunduðu siddetli ve yüksek kelvinli
(Daylight-günes ýsýðý) aydýnlatma uygulamak, balýklarýn stres ve huzursuzluktan
hastalanmalarýna neden olur.

2.3.3.2. Bitki aydýnlatmasý,

Bitkilerin büyümesi için ýsýk, gübre, iyi bir dip kumu, uygun akvaryum ortamý
vs.den çok daha fazla gereklidir. Bitkiler fotosentez yaparlar ve bu sayede
yasamlarýný sürdürürler (Diðer bütün faktörler de çok önemlidir). Fotosentez
yapýlabilmesi için bilindiði gibi en önemli faktör ýsýktýr. Fotosentez sadece ýsýk
altýnda olur ve ortamdan bitkiler CO2 (karbondioksit) çekerek yerine O2 (oksijen)
verirler. Isýk kesildiðinde ise durum tam tersi sekilde cereyan eder ve bitki ortamdan
(akvaryumdan) oksijen alýp ortama CO2 verirler. Bitki aydýnlatmasý bitkilerdeki
fotosentez olayýný arttýrýcý olacak sekilde tasarlanmasý gerekmektedir. Isýðýn kalitesi
de miktarý kadar önemlidir.
Yapýlan arastýrmalara göre fotosentez özellikle mor ötesi (ultraviyole) ve kýrmýzý 450
nanometre dalga boyu ve 650 nanometre dalga boyunda çok fazla artýs
göstermektedir. Fotosentez olayýný arttýrmak için günes ýsýðý özellikleri gösteren
lambalarýn seçimi ile birlikte bu tip özel lambalarýn seçimi bitkinin fotosentez
yapmasýnda artýsa sebep olacak ve bitkiler çok daha hýzlý büyüyeceklerdir.
Balýklarý fazla ýsýktan korkutmadan çok aydýnlatma gerekmektedir. Isýk siddetinin
neden olabildiðince çok olmasý söyle açýklanabilir. Öðle saatinde günes ýsýðýnýn
siddeti 100000 lüxe kadar çýkmaktadýr (Kelvin ile karýstýrýlmasýn. Çünkü ikisi de
binli sayýlarla ifade ediliyor) veya daha deðisik bir sekilde anlatýlacak olunursa öðlen
saatinde günese çýplak göz ile bakmaya çalýsýldýðýnda bu günesin gücü ve olmasý
gereken ýsýk siddeti için ipucu verecektir.

2.3.4. Lamba tipleri

2.3.4.1. Elektrik ampulü

Evlerde kullanýlan ampuller ilk yatýrým maliyeti düsük fakat genel olarak verimsiz
lambalardýr. Bu tip lambalardan çýkan ýsýðýn rengi 2800 K (Kelvin) den asaðýda ve
kýrmýzý dalga boyuna yakýndýr (yani bol ýsý üretir). Genellikle düsük verimli olmalarý
ve yaydýklarý ýsýk renkleri (spektrum) açýsýndan çok fazla tavsiye edilmez. Sadece
eðer akvaryumu aydýnlatan diðer lambalarýn ýsýk spektrumunda kýrmýzý ve kýrmýzý
ötesi renkler bulunmuyorsa ek lamba olarak kullanýlabilir. (Mesela cool white
floresan ile birlikte). Halojen ile birlikte renk renderleme faktörü yüksek olduðundan
dolayý estetik aydýnlatmada kullanýlabilir. Çýkardýklarý sýcaklýða dikkat edilmelidir.
Halojen lamba ile birlikte ömürleri diðer lambalara göre kýsadýr. (Ortalama 1000–
2000 saat)

2.3.4.2. Halojen lambalar

Halojen lambalar ýsýk özellikleri ve tipi açýsýndan ampullere benzer. Biraz daha
verimlidirler. Yaydýðý ýsýðýn rengi 3000 Kelvin civarýnda olup daha beyazdýr. Đlk
kurulum maliyetleri daha yüksektir. Bütün diðer özellileri ampul ile aynýdýr.

2.3.4.3. Floresan lambalar

Deðisik ýsýk renklerinde, güç ve tipte bulunabilirler. Verimleri yüksektir. Çok az
sýcaklýk yaydýklarý için akvaryumun sýcaklýðýný yükseltmezler. Ömürleri yüksektir.
(Ortalama 10000-20000 saat arasý) Đlk kurulum maliyetleri fazla olsa da isletme
maliyetleri daha düsüktür. Floresan seçimi yapýlýrken günes ýsýðý veya sýcaklýk
derecesi 5000K veya daha yüksek sýcaklýk seçimi yapýlmasý tavsiye edilir. Bitkiler
açýsýndan kullanýlmasý tavsiye edilebilecek lambalar sunlardýr:

1. OSRAM Lumilux Plus: Kar beyazýndan sarýmsý kreme kadar deðisik renk
seçeneði mevcut. Avrupalý akvaristlerce çok tavsiye edilen bir ampul. Kaliteli bir
üretime sahiptir.
2. OSRAM Fluora: Gelistirilmis gro-lux tarzý ampul diyebiliriz. Ev içi bitkileri
için kullanýlýr. Akvaryumda diðer ampullerle beraber iyi sonuç verir.
3. Philips Aquarelle: Philipsin ürettiði bu floresan özellikle akvaryumlar için
tasarlanmýs olup akvaryumda fotosentez için idealdir. Isýðýn sýcaklýðý: 10000 Kelvin.
4. Philips Agro-Lite: Philipsin ürettiði bu floresan bitkilerde fotosentezi
arttýracak sekilde tasarlanmýstýr.
5. Philips Daylight F40D: Günes ýsýðý tipindeki bu floresan 6500 Kelvin
derecesinde ýsýk üretmektedir. Isýk spektrumu bitkiler için uygundur.
6. Sylvania Gro-Lux: Sylvania tarafýndan üretilen bu lamba bitkiler için
üretilmistir. Ürettiði ýsýk pembe olup Isýk Renderleme faktörü çok düsüktür.
7. Sylvania DaylightStar: 5000K sýcaklýkta günes ýsýðý. Yalnýz tek basýna
yetersiz olabilir. Özellikle 10000K'lik tropik ýsýk gerektiren bitkilerde.
8. Sylvania AquaStar: tam 10000K'lik olup, tropik dik açýlý gün ýsýðýný taklit
eder. Deniz akvaryumlarýnda da kullanýlýr. Kýrmýzý ve Mavi renkler daha fazla.
9. Philips ColorTone 50 veya 75: Bütün renklerin dengeli bir sekilde üretildiði
bu lamba 5000 Kelvin sýcaklýðýnda ýsýk üretir.

General Elektrik'te günes ýsýðý tipinde floresan lambalar üretmektedir. Bunun
yanýnda sadece bitki ve akvaryum için Plant Light ve Plant & Aquarium tipinde
floresanlar üretmektedir.

Dünyada sadece akvaryum için üretilmis baska floresan lambalar bulunmaktadýr.
Fakat bunlar maalesef ülkemizde bulunmamaktadýr.
Floresan lambalar belli bir kullanýmdan sonra yaydýklarý ýsýk miktarý azalýr ve
spektrumlarý deðisir. Bu sebepten dolayý belli sürelerde (mesela 6 ayda - 1 yýlda bir)
bu lambalar bozulmasa da deðistirilmelidir. Floresan lambalar genellikle akvaryumla
gelen lamba apareyi ile birlikte kullanýlmaktadýr. Bu aparey bir reflektör (ýsýðý
yansýtýcý) içermez. Bu sebepten dolayý lambanýn yaydýðý ýsýk azalmakta ve lambadan
elde edilebilecek fayda azalmaktadýr. Bu apareylerde her zaman yetersiz ampul yeri
vardýr. Eninde sonunda en uygun aydýnlatma için yeni bir kapak ve reflektör temin
edilmeli veya yapýlmalýdýr.

2.3.4.4. Cýva ve sodyum buharlý lambalar

Yüksek yoðunluklu desarj tipi lambalardandýr. Bu tür lambalar özellikle yüksek
verimlerinden ve yüksek ýsýk siddeti verebildiklerinden dolayý sokak lambalarýnda
kullanýlýr. Yüksek sýcaklýk yaymalarý akvaryum suyunun sýcaklýðýnýn artmasýna ve
uygulama zorluðuna sebep olur. Su soðutucusu veya fan gerektirirler.
a) Cýva Buharlý Lambalar: Bu tür lambalarýn yaydýðý ýsýk Maviye yakýn günes ýsýðý
tipi floresanýn yaydýðý ýsýða benzer. Isýk spektrumu da çok az kýrmýzý ýsýk içerir.
Ömürleri uzundur. Đlk kurulum maliyetleri yüksektir. Lambalarý pahalýdýr. Cýva
buharlý lamba yerine günes ýsýðý tipi floresan kullanýlmasý daha mantýklýdýr.
b) Sodyum Buharlý Lambalar: Bu tip lambalar sarý ýsýk üretirler. Isýk spektrumlarý
fotosentezi desteleyecek yapýda deðildir. Akvaryumda kullanýlmasý tavsiye edilmez.

2.3.4.5. Metal halide

Metal Halide cýva ve sodyum buharlý lambalar gibi yüksek yoðunluklu desarj tipi
lambalardandýr. Metal Halide yüksek verimli ve uzun ömürlüdür. Yüksek sýcaklýk
yaydýklarý için uygulamada dikkat edilmelidir. Fan veya su soðutucusu
gerektirebilirler. Deðisik güçlerde bulunabilirler. En az 5000 Kelvin sýcaklýkta ýsýk
üreten metal halid lambalar kullanýlmasý tavsiye edilir. (Mesela Philips’in 5K High
Output Metal Halide) Isýk renderleme faktörleri çok kötüdür. Akvaryumlarda 250
Wattýn altýnda metal halide kullanýlmasý tavsiye edilmez.(Isýk sýcaklýðý ve verimleri
düsmektedir) [6].

Sakarya Üniversitesi Fen BÝlimleri ENstitüsü Yüksek Lisans Tez Çalýþmasý "Akvaryum Otomasyonu Tasarýmý ve Yapýmý"
Faruk AKYILDIZ Danýþman:Yrd. Doç.Dr. ALi Fat BOZ